In het kort 

Gilde Vakcollege Techniek in Gorinchem biedt als een van de weinige scholen in Nederland de techniekhavo aan, een nieuw onderwijsconcept. 

Dit is een havo-opleiding met tien uur techniek per week en extra stages. Aan algemene vakken zoals Frans, Duits en aardrijkskunde besteedt de school minder tijd. 

Bedrijven werken mee aan het concept, zodat scholieren op jonge leeftijd potentiële werkgevers leren kennen. 

De techniekhavo kan een oplossing zijn voor de hoge uitval op de havo en heeft de potentie om de scheiding tussen theorie (havo, vwo) en praktijk (vmbo) te doorbreken.

Bij decaan René van Vugt leiden de aanmeldingen op Gilde Vakcollege Techniek al twintig jaar tot gefronste wenkbrauwen. De oude lts in Gorinchem trekt keer op keer scholieren die eigenlijk naar de havo of het vwo zouden kunnen. Toch kiezen ze voor een vmbo-opleiding met tien uur techniek per week. 

De situatie is opvallend. Elders in het land trekken ouders soms alles uit de kast om te voorkomen dat hun kind naar het vmbo gaat. Van huiswerkbegeleiding en extra bijles tot indringende gesprekken met de leraar van groep 8. Voor de goede orde: ruim 50% van de derdeklassers zit op het vmbo. 

Helemaal opmerkelijk is de keuze van scholieren en ouders in Gorinchem niet, legt Van Vugt uit. Als grootste techniekschool in Nederland heeft het Gilde een goede reputatie. De school (vmbo en mbo) trekt jongens aan die net als hun vader en opa op het Gilde hebben gezeten en zo snel mogelijk willen werken. Zij kunnen kiezen uit stageplaatsen bij 175 aangesloten bedrijven. 

Ook niet onbelangrijk: in het Land van Heusden en Altena en Molenlanden waarderen ouders - vaak protestants of reformatorisch - de 'ouderwetse' manier van lesgeven op de christelijke school. 'Op het Gilde heerst een cultuur van orde en regelmaat', zegt Van Vugt. 'Zo'n type school zoeken veel ouders voor hun kinderen.'

In één klap probleem opgelost

Toch zit de school in 2016 met de vele havo- en vwo-adviezen in zijn maag. Biedt het Gilde scholieren wel voldoende uitdaging?

Ruim tien kilometer verderop kampen collega's van het Calvijn in Hardinxveld-Giessendam, lid van dezelfde scholenkoepel, met een ander probleem. In de vierde en vijfde klas van de havo haken te veel leerlingen af. De belangrijkste oorzaak is gebrek aan motivatie, vooral bij jongens. 

De twee scholen zinspelen op een oplossing die in één klap een einde aan de problemen maakt: een havo-opleiding met tien uur techniek per week en extra stages, net als bij de gemengde leerweg. Vmbo-leerlingen met een hoger advies krijgen zo voldoende uitdaging en havisten zonder zitvlees kunnen hun energie kwijt bij techniek. 

Havo in de problemen

Op de havo haalt 42% van de leerlingen in vijf jaar een havodiploma en blijven de meeste leerlingen zitten, waarschuwde de Onderwijsinspectie in april. Daarmee is de havo de slechtst presterende onderwijssoort. 

Jongens hebben het extra lastig. Van alle jongens met een havo-advies heeft 35% na vijf jaar ten minste een havodiploma. Bij meisjes is dit 50%. 

Ook opvallend: havo-afdelingen krijgen in vergelijking met andere afdelingen twee keer zo vaak een onvoldoende van de Onderwijsinspectie. 

De oorzaken van de problemen zijn divers, aldus de inspecteurs. Havo-klassen zijn in de bovenbouw bijvoorbeeld heel divers. Een gebrek aan motivatie en studievaardigheden komt ook vaak voor.

De 175 betrokken bedrijven werken graag mee, zegt Rokus Vlot, voorzitter van ondernemerskring Wetech. Doordat er geen technische hbo-opleiding in de buurt is, verdwijnen technische havisten uit de regio. Met de techniekhavo leren scholieren al op jonge leeftijd potentiële werkgevers kennen, zegt Vlot. 'Technische havisten zijn voor ons goud waard, want dat is ons toekomstige middenkader.' 

Techniekhavo is experiment 

In 2016 gaat het Gilde als tweede school van Nederland van start met de techniekhavo. Als het experiment tegenvalt, kunnen leerlingen zonder vertraging door met een reguliere opleiding. Ouders zijn enthousiast. 

Vanaf de eerste klas krijgen leerlingen les in lassen, zagen, boren en programmeren. Ze leren bijvoorbeeld hoe lichtsensoren werken en hoe ze een compressor maken. De lessen zijn een opstap naar een technisch profiel in de bovenbouw, dat toegang biedt tot een technische hbo-opleiding. 

'Doel is niet dat havisten timmerman worden', benadrukt schoolbestuurder Henri van Breugel in april op een bijeenkomst van de Onderwijsinspectie. 'Maar ze moeten wel weten hoe het voelt om te lassen als ze later de boel willen aansturen.' 

Van de betrokken bedrijven krijgen de havisten geregeld opdrachten. Denk aan het ontwerpen van een uitlaat die zo veel mogelijk herrie absorbeert. De leerlingen voeren een haalbaarheidsonderzoek uit, maken een werktekening en stellen een lijst met benodigde materialen op, inclusief begroting. 

'Aan een vmbo-leerling laat je een tekening zien van een uitlaat en vraag je om de uitlaat op de aggregaat te zetten', zegt decaan Van Vugt, tevens projectleider van de techniekhavo. 'Tegen een havist zeg je: “Ontwerp zelf een uitlaat en probeer het uit.”' 

Minder Duits, nauwelijks muziek 

Om de technieklessen mogelijk te maken, snoept de school van algemene vakken een uur af. Leerlingen krijgen daardoor minder Duits, Frans, aardrijkskunde, geschiedenis en economie. 'Het kerndoel muziek is bij ons een bezoek aan de jazzvereniging', zegt schoolbestuurder Van Breugel. 'Je moet de grenzen opzoeken.' 

Dat de leerlingen minder les krijgen in algemene vakken, vindt docent installatietechniek Arie de Groot geen bezwaar. 'Met een omhaal komt de algemene kennis ook aan de orde. Als ze een ontwerp maken, hebben ze bijvoorbeeld een Engelstalige of Duitse handleiding nodig. Doordat ze gemotiveerd zijn, leren ze veel beter.' 

De Groot, die tien jaar les gaf op een reguliere school, ziet tot nu toe alleen maar voordelen. 'Door de autonomie ontdekken leerlingen wat hun vaardigheden en interesses zijn. Dat motiveert enorm en geeft status. Sommige kinderen kunnen bijvoorbeeld ontzettend goed programmeren of heel nauwkeurig werken. Dat wisten ze niet, omdat ze thuis niets klussen.'

Werkt het ook? 

Scholen uit heel Nederland volgen de techniekhavo op de voet. Is de opleiding de oplossing voor ongemotiveerde havisten? 

De eerste cijfers leveren een gemengd beeld op. Van de eerste groep van vijftig leerlingen uit 2016 zijn nu bijvoorbeeld nog vijf leerlingen over die volgend schooljaar naar de vierde klas gaan. Vooral leerlingen met een gecombineerd vmbo/havo-advies zijn afgevallen, zegt directeur Krijn Redert. Zij maakten thuis te weinig huiswerk of wilden toch niet naar het hbo. 

'We zijn nu strenger in ons aannamebeleid', aldus Redert. Alleen leerlingen met een havo- of vwo-advies worden toegelaten. Van de tweede, strengere, lichting van ruim vijftig scholieren gaan naar verwachting 41 door.

Potentie is groot 

De Onderwijsinspectie bestempelt de techniekhavo als een 'vernieuwend onderwijsconcept' waar een duidelijk plan achter zit. Ook de samenwerking met het bedrijfsleven is positief. Voor harde conclusies is het volgens de inspecteurs nog te vroeg: pas in 2021 doen de eerste technische havisten examen. 

Ook bijzonder hoogleraar Inge de Wolf van de Universiteit Maastricht kan nog geen oordeel vellen. De socioloog, tevens onderwijsinspecteur, doet op verzoek van het Gilde onderzoek naar het nieuwe concept. 

In theorie heeft de techniekhavo de potentie om twee belangrijke problemen op te lossen, zegt De Wolf. Zo kan een vroege keuze voor een technisch profiel positief uitpakken voor de motivatie van jongeren, mits het technisch profiel echt bij de leerling past. 

De techniekhavo kan ook de scheiding tussen theorie en praktijk doorbreken en beroepsvaardigheden meer status geven. Want dat ouders en leraren het vmbo omschrijven als 'werken met je handen' en de havo en het vwo als 'werken met je hersens', is volgens De Wolf 'iets heel Nederlands'. 'Werken met je handen kan ook havisten en vwo'ers helpen.' 

Voor brugklasser Jelmer (12), die in zijn vrije tijd oud ijzer verzamelt, is de techniekhavo de normaalste zaak van de wereld. 'Bij de havo heb je muziek en zo, een beetje onzinnige vakken vind ik dat. Dat heb je later niet echt nodig. Wij hebben gewoon techniek en dat vinden wij allemaal leuk.' 

Over de vraag wat hij later wil worden, hoeft de scholier niet lang na te denken. 'Iets met scheepsmotoren of de scheepsbouw. Dat je dingen gaat regelen als projectleider. Dat lijkt me vet.'

Hoe zit het met de meisjes?

Op vakcollege Gilde in Gorinchem zijn vrouwen een kleine minderheid: van alle 745 leerlingen (vmbo, mbo en techniekhavo) zijn 25 meisjes. Er is geen enkele vrouwelijke techniekdocent. 

De school probeert al jaren het aantal meisjes omhoog te krijgen, bijvoorbeeld met een 'meidencoach' en een 'meidenproject'. Sinds een aantal jaar zijn er ook 'meiden-wc's' met spiegels: het Gilde was jarenlang een jongensschool. 

Op verzoek van een aantal leerlingen is er een 'meidenaula', een afgesloten ruimte met een bar en roze vlinder aan de muur. 'We zitten hier om even van de jongens af te zijn', zegt derdeklasser Willemijn tijdens de pauze. 'Ze zijn superdruk.'

Volgens ondernemer Rokus Vlot, voorzitter van ondernemerskring Wetech, is de geringe animo voor techniek onder vrouwen 'iets van vroeger'. 'Een dame hanteert geen hamer. We proberen dat te doorbreken door te laten zien dat we dames in de techniek keihard nodig hebben. Het is ook bewezen dat het iets toevoegt als je dames in je team hebt zitten.'

Bron: Ilse Zeemeijer (FD 6 juni 2019)